Таҳлили муқоисавии мафҳуми ваҳдат дар адабиёти муосири илмӣ нишон медиҳад, ки таҳти ин мафҳум назария ва таҷрибаҳои сиёсиву ҳуқуқӣ ва иҷтимоии таъминкунандаи иттиҳоду якпорчагии халқу миллатҳо ва қишру табақаҳои гуногуни иҷтимоӣ фаҳмида мешавад.                     
Аввалин дастоварди бузурге, ки аз ҷониби Сарвари мамлакат ба таври пайгирона ва хирадмандона тарғибу татбиқ шудани ғояи Ваҳдати миллӣ ба даст оварда шуд, фурў нишонидани ҷанги дохилӣ, истиқрори сулҳу ризоияти умумимиллӣ мебошад, ки ба шарофати ин дастоварди бузург якпорчагии мамлакат ҳифз карда шуд.

«… То расму ойин ва маросимҳои милливу динии худро ба як низоми муайян надарорем ва хараҷоти беҳудаву зиёдатии мардумро аз байн набарем, бо қабулу татбиқи барномаҳои давлатӣ ва сарфи хараҷотҳои зиёд дар масъалаи паст кардани сатҳи камбизоатии аҳолӣ ба натиҷаҳои дилхоҳу назаррас ноил шуда наметавонем».

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 

Солҳои пеш дар минтақаҳои гуногуни Тоҷикистон рӯҳониён нуфӯз доштанд, мисли Исмоил Пирмуҳаммадзода дар Ҳисор, Ҳикматуллоҳи Тоҷикободӣ дар минтақаи Рашт, Алломаи Регарӣ дар Турсунзода ва дигарон. Аммо имрӯзҳо ингуна нест, ҳар рӯҳоние дар фазои интернетӣ фаъол аст, ӯ машҳур аст. Баъзан дар шабакаҳои иҷтимоӣ рӯҳониёни суннатӣ низ ба чашм мерасанд, аммо на ба таври зарурӣ ва дилхоҳ.

Халқҳои эронизабон дар ибтидо нерӯҳои табиӣ монанди офтоб, моҳ, ситорагон, хок, оташ, об ва бодро мепарастидаанд. Меҳр худои рӯшноӣ, худои ҳақиқат, танзимкунандаи корҳои олам, ҳомии мазлумон, худои ҷангу набардҳо будааст, ки тамоми қабоил ва тавоифи ориёиҳои бостонӣ дар ҳар ҷо ва ҳар кишваре ӯро мешинохтанд ва месутуданд. Яке аз сурудҳои “Яшт”- дар Хурд Авесто Митраро монанди худое, ки подшоҳон қабл аз оғози ҷанг назди ӯ намоз мебурдаанд, ёд кардааст. Номи ин Худо дар китоби муқаддаси ҳиндувон – Ригведа низ зиёд омадааст.